خانه تیزنو دزفول، سفری به دوره قاجار

خانه تیزنو دزفول

این خانه به شماره ۲۵۷۳ در ردیف آثار ملی ایران به ثبت رسیده و یکی از بزرگترین و زیباترین خانه‌های محله قلعه‌است که از دید شیوه معماری همه ویژگی‌های خانه‌های دزفول را دارا می‌باشد. این سازه در ضلع شرقی میدان اصلی محله قلعه دزفول گسترده شده‌است و با زیستبوم و روش زندگی شهر سازگار است. پیکره و کالبد سازه به زمان صفویه باز می‌گرد که دگرگونی‌های زیادی در زمان قاجار داشته است. این خانه دارای هشت در ورودی، ایوان مرکزی، اتاق‌هایی در ایوانها، غلام گردش، شبستان و شوادون می‌باشد و آجر کاری های زیبا از نوع فریز و خونچینی دارد.

فضای بیرونی خانه

فضای اصلی خانه درونگرا بوده و دارای یک ایوان اصلی در طبقه همکف و دو ایوان فرعی در طبقه اول است. کفسازی حیاط با استفاده از آجرهایی با ابعاد ۲۰،۲۰،۳ صورت گرفته‌است. بنا دو طبقه بوده و طبقه همکف آن به واسطه ۴ پله از حیاط بالاتر می‌باشد. در جلوی ایوان اصلی و اتاق‌های طبقه همکف صفه وجود دارد.

نام گذاری خانه

دلیل نام گذاری این خانه تاریخی به اسم تیزنو، نام مالک آن بوده‌است.

قدمت خانه تیزنو

این بنا که ثبت ملی شده است، قدمت بسیار زیادی دارد. سن خانه تاریخی تیزنو به اواخر دوره زندیه یا اوایل دوره قاجار برمی‌گردد. در واقع قدمت بنا را بیشتر به دوران قاجار نسبت داده‌اند؛ اما نوع معماری آن را بیشتر متعلق به دوران زندیه می‌دانند. باتوجه به این موضوع خانه تاریخی تیزنو در حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ سال قدمت دارد. صاحب اصلی خانه هم فردی است به نام حاج نورو تیزنوبیگ که به بازرگانی مشغول بوده است.

بخش‌‌های مختلف خانه تیزنو

ورودی خانه تیزنو، هشتی است که کف آن با استفاده از قلوه‌سنگ‌های رودخانه‌ای تزیین شده است؛ اما کف حیاط این خانه با استفاده از آجر پوشیده شده است. هشتی در معماری خانه‌های قدیمی بسیار رایج بوده و فضایی برای مکث و تصمیم‌گیری اهالی خانه به‌شمار می‌آمد. افراد پس از گذر از درگاه خانه، می‌توانستند لحظه‌ای در این قسمت تامل کنند و تصمیم بگیرند که به کدام قسمت وارد شوند. این امر باعث می‌شد فضاهای اندرونی و بیرونی خانه از یکدیگر جدا باشند و هرفردی وارد فضاهای خصوصی خانه نشود. به علاوه در دو طرف ورودی خانه که رو به میدان محله قلعه باز می‌شود، دو سکوی زیبا ساخته شده که به خواجه‌نشین معروف هستند. در زمان‌های قدیم اگر فردی در حال انتظار بود یا رهگذری قصد استراحت داشت، روی این سکوها می‌نشست.بعد گذر از دهلیز که راهروی بین در و خانه است، به حیاط و بهارخواب‌ها می‌رسید که برای فصول معتدل سال یعنی بهار و پاییز در نظر گرفته شده‌اند. باتوجه به اینکه هیچ وسیله سرمایشی در آن زمان وجود نداشت، اهالی خانه می‌توانستند در این اتاق‌ها از هوای آزاد و خنک استفاده کنند. همچنین، داخل حیاط می‌توانید آثار باقی مانده از چند شیر سنگی را هم تماشا کنید.

فضای تابستان‌نشین خانه تیزنو

ساکنان خانه تیزنو در تابستان و ایام گرم سال از فضاهای دست‌کند داخل زمین که بین ۱۰ تا ۱۵ متر عمق و ۶۰ تا ۷۰ پله دارند استفاده می‌کرده‌اند. اختلاف دمای این اتاق‌ها با سطح زمین حدود ۱۵ درجه است. خانه تیزنو دو زیرزمین دارد. یکی شبستان و دیگری شَوادون. شبستان حدود یک و نیم متر پایین‌تر از سطح حیاط ساخته شده است و به دلیل وجود پنجره‌های کوچک، نورگیری خوبی دارد. اما عمق شوادون بیشتر از شبستان است که کنار دیواره‌های ضخیم به شکل یک عایق حرارتی عمل کرده و باعث خنک‌تر شدن فضای آن می‌شود. برای انتقال هوای خنک فضاهای پایین به اتاق‌های بالا هم از دریچه‌های ویژه‌ای استفاده می‌کرده‌اند.ایوان شدادی در این بنا، به سبک معماری ساسانیان ساخته شده و نمونه کوچک شده طاق کسری یا ایوان مدائن کشور عراق است که البته به دست ساسانیان ساخته شد. همچنین، یکی از جالب‌ترین قسمت‌های خانه را هنگامی که از پله‌های آن بالا می‌روید، خواهید دید. چشم‌اندازی بی‌نظیر به رودخانه دز. همان موقع است که با خود تصور می‌کنید که اهالی این خانه چقدر از نشستن در چنین ایوانی لذت می‌برده‌اند.

موزه آجری ایران

بد نیست بدانید که در معماری دزفولی، ساخت همه نما و بخش‌های خارجی خانه با استفاده از آجر انجام می‌شده است. قدمت آجرپزی در این منطقه به بیش از ۴۰۰۰ سال پیش برمی‌گردد، زمانی که دیگر نقاط دنیا از خشت خام استفاده می‌کرده‌اند، در این منطقه آجر پخته جزو مصالح اصلی ساختمان‌سازی به‌شمار می‌آمد. به همین دلیل هم دزفول به موزه آجری ایران معروف شده است.تنها چیز ناراحت‌کننده در این خانه قدیمی، نمایشگاه آثار هنری این مجموعه است که در یکی از شبستان‌ها قرار دارد و علاوه‌بر اینکه جلوی بازدید از این فضا را می‌گیرد، کارهای دستی مدرنی را به نمایش گذاشته که هیچ تناسبی با خانه تیزنو تاریخی ندارد. این اتاق به گفته مسئولین نمایشگاه، زمانی ویژه انبار غلات بوده و پنجره‌های کوچکی که نور را به این اتاق زیرزمینی می‌رساندند در واقع برای ریختن غلات به داخل این فضا استفاده می‌شده‌اند.

موقعیت خانه تیزنو

خانه تاریخی تیزنو در محله قلعه در شهر دزفول قرار گرفته است که به عنوان تاریخی‌ترین محله این شهر شناخته می‌شود. برای رفتن به دزفول هم می‌توانید از اتوبوس و هم از قطار استفاده کنید که البته ایستگاه قطار در شهر اندیمشک قرار گرفته که فاصله کمی با دزفول دارد. همچنین اگر که تمایل داشته باشید‌، می‌توانید از طریق خطوط هوایی به این شهر تاریخی سفر کنید.