بازار بزرگ سنتی و تاریخی تبریز
بازار تبریز یکی از بزرگ ترین و مهم ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قارهٔ آسیا بشمار می رود گفته می شود بازار تبریز با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع بزرگ ترین بازار سرپوشیده سنتی جهان است. بازار تبریز در مردادماه سال ۱۳۸۹ خورشیدی به عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.هر بخش از بازار سنتی تبریز با توجه به کسب و کاری که در آن جریان دارد، به شکل خاصی ساخته شده و باعث شده تا «راسته بازار»، «سرا»، «تیمچه»، «دالان» و «گذر» به وجود بیایند تا هم کسبه و هم مردم به راحتی و با اطمینان به فعالیت و کسب و کار و خرید و فروش اقدام نمایند. تیمچه مظفریه بی شک زیباترین بخش بازار تاریخی تبریز است، تیمچه ای با سقفی بلند، پنجره های کوچک و بزرگ سفید و رنگی در حاشیه ها و وسط سقف و ردیف های منظم حجره ها. بازار تبریز را نمونه عالی یک محیط تجاری و معماری اسلامی و شرقی کرده است.
جایگاه و اهمیت تبریز در تجارت و کسب و کار، ایجاب می کرد بازاری بزرگ و مراکزی برای مبادله، فروش و انبار کالاهای شرقی و غربی به وجود آید که این امر در طول تاریخ تحقق پیدا کرد. در طول تاریخ، بازار تبریز همواره مورد توجه جهانگردان ایرانی، عرب و اروپایی بوده و افرادی همچون مقدسی، یاقوت حموی، زکریا محمود قزوینی و ابن بطوطه، حمدالله مستوفی، اولیا چلبی، مارکوپولو، اودریک، کلاویخو، جان کارت رانت، کنتارینی، تاورنیه، شاردن، پیر ژوبر، فردریک ریچاردز و دورتی اسمیت درباره آن مطالب ارزنده ای بیان کرده اند. طاق‌ها و گنبدهایی با کاربندی‌های زیبا و ارتفاع بلند، سازه‌های آجری به هم پیوسته، آرایش مغازه‌ها، کثرت تیمچه‌ها و وجود تعداد زیادی مدرسه و مسجد که در کنار سراهای بازرگانی جای گرفته‌اند، این بازار را به‌عنوان نمونه‌ای عالی از محیط تجارت و زندگی اسلامی و شرقی به یادگار گذاشته‌اند.
پیشتر به جهت قرارگرفتن شهر تبریز بر سر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده است. این بازار حدود ۳ سدهٔ پیش و پس از وقوع زمین لرزهٔ تاریخی تبریز در سال ۱۱۹۳ قمری توسط نجفقلی خان دنبلی حاکم وقت تبریز بازسازی شده است. بازار تبریز در سال ۱۳۵۴ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. تاریخ بنای این مجموعه مشخص نیست؛ ولی بسیاری از جهانگردانی که از سدهٔ چهارم هجری تا دورهٔ قاجاریان از این بازار بازدید کرده‌اند، دربارهٔ آن اطلاعاتی ارائه داده‌اند.
هستهٔ مرکزی شهر تبریز در داخل یک چهارضلعی قرار گرفته و بازار تبریز در مرکز این چهارضلعی واقع شده است. این بازار از سمت شرق به عالی قاپو (مجموعهٔ کاخ‌های ولی‌عهدنشین) و از سمت غرب به مسجد جامع محدود شده و از سمت شمال، بخش‌هایی از شمال رودخانهٔ مهران‌رود را شامل می شود و این دو بخش به وسیلهٔ پل‌های چوبی که در امتداد راسته بازار قرار دارند، به هم متصل می شوند.
پیشتر یکی از ارکان‌های اصلی و اساسی بازار تبریز، ارامنه بودند؛ به طوری که یکی از گردشگران فرانسوی از جایگاه ویژه و ممتاز مغازه‌های آن‌ها در این بازار در تجارت با تاجران روس خبر داده است. ارامنه داد و ستد بسیاری با اروپاییان داشتند؛ به گونه‌ای که ارامنهٔ گرجستان برای نخستین‌بار کالاهای انگلیسی را از استانبول خریداری کرده و وارد مناطق شمالی ایران کردند.
"حمدالله مستوفی" مورخ و جغرافی‌دان معروف قرن هشتم، ضمن تعریف خوبی و فراوانی غلات و میوه‌های تبریز و اشاره به مزیت پاره‌ای از انواع مخصوص گلابی ، سیب ، زردآلو و انگور آن، مردم این شهر را اعم از فقیر و غنی اهل کسب و دادوستد معرفی کرده و یادآور شده که در آن دیار متمول بسیار است». در زمان عباس ميرزا که تبريز وليعهدنشين و دارالسلطنه گرديد، سراها و تیمچه‌ها و بازارهای عالی تازه‌ای احداث شد.
هوتم شیندلر در سال ۱۳۲۸ خورشیدی دربارهٔ تبریز و بازارهای آن چنین می‌نویسد:
شهر بسیار گسترده است و احتمالاً از این بابت بر تهران برتری دارد. بازارهای آن بسیار زیبا و بزرگ‌تر از بازارهای تهران است. تبریز صرف‌نظر از معاملات مالی و وسیلهٔ پرداخت که از این جهت تهران بر آن تفوق دارد، مرکز واقعی بازرگانی ایران است. با این که در منتهی‌الیه شمال غربی کشور قرار گرفته است، تقریباً در سراسر ایران نفوذ دارد.
ژان یونیر جهانگرد فرانسوی در این رابطه می‌نویسد:
زمانی تبریز نسبت به تهران یک شهر متجدد به‌شمار می‌آمد. البته این امر طبیعی است چون اولین پایتخت دوران صفوی که شاه عباس آنجا را انتخاب کرد، شهر اردبیل در آذربایجان بوده و شهر تبریز به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود که در ارتباط با مرز عثمانی قرار داشت، مورد حملات مدام این دولت نیز قرار می‌گرفت. ولی به دلیل نزدیکی این منطقه و قرارگیری روی جاده‌ی ابریشم ارتباط بیشتری با دولت عثمانی و بازرگانی با اروپا را به عهده داشت. از این رو بازارها نقش عمده‌ای را در موقعیت تجاری و بازرگانی شهر برقرار می‌کردند. به همین دلیل در چنین شرایطی «دوکا»، «ونیز»، «لیور» و «روبل» واحد پول کشورهای مختلف جهان در بازار تبریز مثل پول ایران رایج بود.
