آرامگاه دارالبطیخ اصفهان
ابوعلی حسن توسی از دهقانزادگان بیهق(سبزوار) بود. از آنجا که دانشاندوزیش در شهر توس(طوس) بود توسی خوانده میشد. وی در زمان پادشاهی غزنویان چشم به جهان گشود. و در آغاز از دیوانسالاران و پس از برکناری عمیدالملک کندری در سال ۴۵۵ (قمری)؛ که با تحریک خود او انجام شد؛ وزیر الب ارسلان و همچنین آموزگار ولیعهد خردسالش ملکشاه شد و ۲۹ سال (اندکی پیش از مرگ) در این جایگاه بود، با مرگ الب ارسلان، خواجه نظامالملک، ملکشاه را که بیش از هفده یا هجده سال نداشت به شاهی رساند و خود، کار گرداندن کشور ایران را که اکنون دچار گرفتاریها و نابسامانی های بسیاری بود به دست گرفت. به کوشش او که مرد کاردانی بود گرفتاری های بسیاری از دستگاه سلجوقی دور شد و ملکشاه به نیرو و چیرگی بسیاری در کشور رسید.
در اواخر حکومت ملکشاه، قدرت و محبوبیت خواجه به حدی رسید که ملک شاه از او ترسید و حکومت خود را در خطر دید از طرفی دیگر نفوذ و تلقین همسر ملکشاه، ترکان خاتون بود که تسلط زیادی بر ملکشاه داشته بود. ترکان خاتون همهی تلاش خود را کرد تا خواجه نظام را برکنار کند. به دلیل آنکه پسرش را به پادشاهی برساند.
در این مکان هشت قبر وجد دارد که بر روی آنان سنگهای مرمر ننفیس و زیبا قرار دارد. بر مزار خواجه سنگ نفیس مرمری قرار دارد که دور تا دور آن کتیبهای شامل آیة الکرسی و کلمات دیگر نوشته شده است.
علاوه بر خواجه نظام الملک «مَلِکشاه سلجوقی»، «ترکان خاتون» همسر ملکشاه و فرزندان این دو یعنی «برکیارق»، «سلطان محمد» و «سلطان محمود» و نیز «جمالالدین حسین بن صفیالدین محمد» که از شاهزادگان صفوی است در این محل مدفون هستند. بر سنگهای مختلف موجود در این محل علاوه بر تاریخهای مربوط بـه زمـان سلجوقی تاریخهای دیگر ازجمله ۸۵۹ هجری قمری و ۹۳۷ و ۹۵۳ هجری قمری نوشته شده است. مادی مشهور «فدین نیز در باغ وسیع آرامگاه جریان داشته و زیبایی خاصی بدان بخشیده است. تا چند سـال پیـش، چنار کهنسالی قبل از ورودی این مجموعهٔ آرامگاهی وجود داشت که مردم اصفهان آن را چنار دارالبطیخ میگفتند، ولی امروز از آن اثری بر جای نیست.
البته احتمـال میرود که سنگقبر خواجه و قبور دیگر دولتمردان سلجوقی عوضشده است، چرا که عبارات موجود بر روی سنگ قبور به شیوه سلجوقیان نگاشته نشدهاند و نصب آنها را میتوان به دوران صفویان نسبت داد این گمان نیز هست که سنگ مرمرهای به کار رفتهدر قبرها در زمان سلجوقیان ساده و بدون متن بودهاند و سپس در زمـان صـفویه بـر روی آنها عباراتی که اکنون دیده میشود نگاشته شده است.
لطف الله هنرفر در کتاب گنجینه آثار تاریخی به نقل از کتاب تجارب السلف میگویـد ملکشاه پـس از فـوتش، در شونیز در سمت غرب بغداد مدفون شده بود. سپس محمود سـلجوقی و ترکــان خـاتون جسـد وی را از آنجا بـه اصفهان منتقل کرده و در مدرسه ملکشاهی دفن کردند. این مدرسه در محله دارالبطیخ قرار داشته و احتمال میرود که در همان محل دفنِ خواجه نظام الملک بوده است. به دلیل اینکه خواجه شهرت بیشتری نسـبت به ملکشـاه داشته، این مکان بین مردم، به تربت نظام نیز مشهور است. براساس همین نظریات قبور دیگری که در کنار آرامگاه خواجه قرار گرفته را به چند تن از شاهان سلجوقی نسبت میدهند و به نظر بسـیاری از محققیـن و کارشناسـان در گذشته بنای درخوری نیز بر این قبور وجود داشته است. در این محل تعداد هشت قبر به چشم میخورد که اغلب دارای سنگ مرمــر نفیس هستند.
سلجوقیان طایفهای از ترکمانان غز و خزر بودند که در روزگار سـامانیان از دشـت قبچـاق به نواحی خوارزم و سواحل دریای خزر، بالای رود سیحون، آمدند و در آنجا به گله داری پرداختند. آنان در پی یافتن چراگاههای خرم در ماوراء النهر به جنگ مشغول بودند تا سرانجام سـلطان مسعود غزنوی را در جنگـی بیـن مـرو و سرخس شکست دادند و به ایران سرازیر شدند. طایفه سلجوقیان در سال ۴۲۹ هجری قمری، حکومت ایران را به دست گرفتند. در آن زمان شهر اصفهان یکی از شهرهای آباد ایران بود و تعدادی از سلاطین سلجوقی این شهر را تختگاه عمارت خود قرار داده بودند.
خواجه نظام الملک طوسـی نیرومندتریـن وزیر در دودمان سلجوقی بود و سلجوقیان نیز در زمان وی به اوج قدرت رسـیدند. او بیسـت و نه سال در صدر صدارت بود.