غار رئیس نیاسر کاشان

موقعیت

غار دست کنده نیاسر در استان اصفهان، در ۳۰ کیلومتری غرب شهر کاشان، و در بالای روستایی به نام نیاسر واقع است.

معرفی

این غار دست کنده، درون سکویی وسیع و مسطح به نام تالار ساخته شده است. بخش جلویی این سکو دارای دیواره​های عمودی به ارتفاع ۲۰۰ متر و مشرف به (روستا/ شهر) نیاسر است. سکوی مسطح و وسیع تالار حاصل رسوب گذاری چشمه​ای ماگمایی با آب دهی بالا بوده است که بعد از هزاران سال فعالیت و زایش سکو، در حال حاضر بنا به عوامل درون زمینی خشک شده است و شاید چشمه اسکندر، که خروجی آن در انتهای سکو قرار دارد، باقی مانده پایان یافته فعالیت فرایند آهک​سازی آن باشد. اما آنچه که به این چشمه ماگمایی یا آهک ساز ارزش ویژه می​دهد این است که در منطقه شهرستان کاشان چشمه​ های ماگمایی دیگری وجود داشته​ اند که در حال حاضر چشمه فین نمونه​ای از آن​هاست. اما آیا در مکان​هایی مانند اَریسمان در نزدیکی بادرود، که هزاران سال پیش مکانی برای فلزکاری بوده است، چشمه​های ماگمایی وجود داشته و آب مورد نیاز منطقه را تأمین می​کرده​اند؟ احتمالاً پاسخ مثبت است و باید به دنبال آثار آن​ها بگردیم و تغییرات آب و هوایی را در منطقه دخیل ندانیم.

ساختمان

غار نیاسر درون بخش آهک ساخته سکوی تالار قرار گرفته و ارتفاع دهانه آن از سطح دریا ۱۷۰۰ متر و مشرف نیاسر است. این غار دارای ساختمانی پیچیده و تو در توست. غار نیاسر دارای کانال​های دست کنده و تعدادی چاه است. مقطع کانال​ها به شکل مربع و ابعاد آن​ها در بخش​های مختلف، متفاوت است. درون این چاه​ها و در دووجه مقابل هم چاله​ هایی برای نهادن دست و پا در سنگ​ها کنده شده که عبور از آن​ها را آسان می​کنند. عمق چاه​های غار نیاسر، که دارای مقطع مربع شکل و ابعاد حدود ۵/۱ متر هستند، از ۲ تا ۱۰ متر متغیر است. از دیگر عوارض موجود در غار، دو راهی​ ها و سه راهی ​هایی هستند که فقط یکی از آن​ها بازدیدکننده را به انتهای غار راهنمایی می​کند و سایر مسیرها انحرافی و گمراه کننده​ اند. نکته بسیار جالب توجه در ساختمان غار، وجود اتاقک​ هایی است که به راحتی می​توانیم درون آن​ها بنشینیم تمامی این اتاقک​ها در ابتدای چاه​ها ساخته شده​اند. آیا این تاقچه ​ها محل استراحت بازدیدکنندگان بوده​ اند یا محل نشستن حفاران برای دست به دست دادن آوارهای کنده شده و انتقال آن​ها به بیرون از غار.از دیگر نکات قابل توجه در ساختمان غار، یکی ایجاد شیب مناسب در کانال​ها جهت عبور آب​های فرورو حاصل از بارندگی و دیگری باز کردن کانال​هایی به بیرون از دیواره سکو برای تهویه و جریان یافتن هوای درون غار است که هم اکنون آثار آن​ها به چشم می​خورد. بخشی از دیواره جلویی غار در گذشته ریزش کرده است که آثار کانال​های کنده شده در آن​ها در پای دیواره و داخل باغ دیده می​شود. پنجره​های رو به خارج از غار را طوری ساخته​ اند که در انتهایی​ ترین بخش غار هوای لازم برای تنفس وجود داشته باشد. در انتهای غار و آن جا که فاصله کف و سقف زیاد می​شود، محل کنده شدن سنگ آسیایی به قطر ۸۰ سانتی متر است که نقش محل کندگی به شکل خورشید روی دیوار باقی است. انتهای این کانال اکنون ریزش کرده است. مجموعه این عوارض غار نیاسر را اسرارآمیز ساخته ​اند به طوری که تا امروز باستان شناسان نتوانسته ​اند در مورد علت وجودی آن نظری ارائه کنند؛ حتی آندره گدار، باستان شناسی که آتشکده ساسانی بالای سکوی تالار را تعمیر کرده، در مورد علل ساخت آن اظهار نظری نکرده است. به هر حال برای رسیدن به انتهای غار باید به روش​های مختلف، خزیده، نشسته روی پاها و در برخی مکان​ها ایستاده حرکت کنیم و پیش برویم.غار نیاسر شامل دو بخش است: یکی بخشی که در سال​ای اخیر پاک​سازی شده و به شکل غاری توریستی درآمده است این بخش اتاقی به مساحت حدود ۱۴ متر مربع شروع می​شود و دهانه آن از محل کف سکوی تالار است.  این بخش از غار ارتباطی به نیایشگاه اصلی، که مشرف به نیاسر است، ندارد و مدت​ها بعد از آن ساخته شده است. بخش دیگر، غار اصلی است که در ورودی آن تالاری کوچک و طبیعت ساخته به طول ۶ متر عرض ۳ متر، و ارتفاع ۴ متر قرار دارد. در سمت چپ تالار آخوری از سنگ ساخته ​اند که چند سوراخ، ویژه بستن جانوران، در دیوار جلویی آن به چشم می​خورند.

علل ساختن غار

در مورد علل ایجاد کانال​ها، چاه​ها، و اتاقک​های کوچک، که فقط می​شود داخل آن​ها نشست و پاها را آویزان کرد، چندین فرضیه وجود دارد. نزدیک​ترین آن​ها به واقعیت این است که غار نیایشگاه بوده و در آن اعمال آیینی انجام می​شده است و سازندگان آن همان قومی بوده​اند که تپه سیلک را بنا نهاده​اند. ضمن آنکه به فاصله ۴۰۰ متر از غار یک نمونه از بهترین آتشکده​ های ساسانی بنا شده است.

غارهایی دست ساز با هویتی مبهم
هدف از ساخت غار نیاسر کاشان همچنان برای پژوهشگران مبهم است؛ بیشتری مدارک کشف شده نشان می دهند که هدف از ساخت غار نیاسر کاشان فعالیت های مذهبی بوده تا کاربری مسکونی یا نظامی. بعضی از چیزهایی که نشان دهنده این است که این غارها برای اهداف مذهبی مورداستفاده قرار می گرفته اند، محل های نشستن آن ها و این نکته است که غار نیاسر تنها ۴۰۰ متر از بهترین آتشکده ای که از زمان ساسانیان تاکنون باقی مانده یعنی آتشگاه نیاسر، فاصله دارد. برخی از دست ساخته هایی که در این غارها پیدا شده ‍است عبارتند از کوزه های مربوط به دوران ساسانی و پارت ها، سکه هایی متعلق به سلجوقیان و ایلخانان، مجسمه ای از سر یک قوچ و سنگ های آسیاب در نزدیکی کاشان.
ریشه های کهن نیاسر
باستان شناسان معتقدند که این غارها حدود ۲۰۰۰ سال پیش و در زمان پارت ها کنده شده اند، اگرچه برخی از چیزهایی که در آن ها پیدا شده است مربوط به عصر ساسانیان و سلجوقیان است. قسمت های عمده‎ ای از سازه این غارها دست نخورده باقی مانده است، اگرچه ورودی این غارها بسیار وسیع است. در واقع یک ورودی بسیار بزرگ وجود داشته که با زمین لرزه ای در سال ۱۹۸۰ در نزدیکی کاشان از بین رفته است و برخی آثار آن زمین لرزه هنوز هم دیده می شود.