غار رئیس نیاسر کاشان
موقعیت
غار دست کنده نیاسر در استان اصفهان، در ۳۰ کیلومتری غرب شهر کاشان، و در بالای روستایی به نام نیاسر واقع است.
معرفی
این غار دست کنده، درون سکویی وسیع و مسطح به نام تالار ساخته شده است. بخش جلویی این سکو دارای دیوارههای عمودی به ارتفاع ۲۰۰ متر و مشرف به (روستا/ شهر) نیاسر است. سکوی مسطح و وسیع تالار حاصل رسوب گذاری چشمهای ماگمایی با آب دهی بالا بوده است که بعد از هزاران سال فعالیت و زایش سکو، در حال حاضر بنا به عوامل درون زمینی خشک شده است و شاید چشمه اسکندر، که خروجی آن در انتهای سکو قرار دارد، باقی مانده پایان یافته فعالیت فرایند آهکسازی آن باشد. اما آنچه که به این چشمه ماگمایی یا آهک ساز ارزش ویژه میدهد این است که در منطقه شهرستان کاشان چشمه های ماگمایی دیگری وجود داشته اند که در حال حاضر چشمه فین نمونهای از آنهاست. اما آیا در مکانهایی مانند اَریسمان در نزدیکی بادرود، که هزاران سال پیش مکانی برای فلزکاری بوده است، چشمههای ماگمایی وجود داشته و آب مورد نیاز منطقه را تأمین میکردهاند؟ احتمالاً پاسخ مثبت است و باید به دنبال آثار آنها بگردیم و تغییرات آب و هوایی را در منطقه دخیل ندانیم.
ساختمان
غار نیاسر درون بخش آهک ساخته سکوی تالار قرار گرفته و ارتفاع دهانه آن از سطح دریا ۱۷۰۰ متر و مشرف نیاسر است. این غار دارای ساختمانی پیچیده و تو در توست. غار نیاسر دارای کانالهای دست کنده و تعدادی چاه است. مقطع کانالها به شکل مربع و ابعاد آنها در بخشهای مختلف، متفاوت است. درون این چاهها و در دووجه مقابل هم چاله هایی برای نهادن دست و پا در سنگها کنده شده که عبور از آنها را آسان میکنند. عمق چاههای غار نیاسر، که دارای مقطع مربع شکل و ابعاد حدود ۵/۱ متر هستند، از ۲ تا ۱۰ متر متغیر است. از دیگر عوارض موجود در غار، دو راهی ها و سه راهی هایی هستند که فقط یکی از آنها بازدیدکننده را به انتهای غار راهنمایی میکند و سایر مسیرها انحرافی و گمراه کننده اند. نکته بسیار جالب توجه در ساختمان غار، وجود اتاقک هایی است که به راحتی میتوانیم درون آنها بنشینیم تمامی این اتاقکها در ابتدای چاهها ساخته شدهاند. آیا این تاقچه ها محل استراحت بازدیدکنندگان بوده اند یا محل نشستن حفاران برای دست به دست دادن آوارهای کنده شده و انتقال آنها به بیرون از غار.از دیگر نکات قابل توجه در ساختمان غار، یکی ایجاد شیب مناسب در کانالها جهت عبور آبهای فرورو حاصل از بارندگی و دیگری باز کردن کانالهایی به بیرون از دیواره سکو برای تهویه و جریان یافتن هوای درون غار است که هم اکنون آثار آنها به چشم میخورد. بخشی از دیواره جلویی غار در گذشته ریزش کرده است که آثار کانالهای کنده شده در آنها در پای دیواره و داخل باغ دیده میشود. پنجرههای رو به خارج از غار را طوری ساخته اند که در انتهایی ترین بخش غار هوای لازم برای تنفس وجود داشته باشد. در انتهای غار و آن جا که فاصله کف و سقف زیاد میشود، محل کنده شدن سنگ آسیایی به قطر ۸۰ سانتی متر است که نقش محل کندگی به شکل خورشید روی دیوار باقی است. انتهای این کانال اکنون ریزش کرده است. مجموعه این عوارض غار نیاسر را اسرارآمیز ساخته اند به طوری که تا امروز باستان شناسان نتوانسته اند در مورد علت وجودی آن نظری ارائه کنند؛ حتی آندره گدار، باستان شناسی که آتشکده ساسانی بالای سکوی تالار را تعمیر کرده، در مورد علل ساخت آن اظهار نظری نکرده است. به هر حال برای رسیدن به انتهای غار باید به روشهای مختلف، خزیده، نشسته روی پاها و در برخی مکانها ایستاده حرکت کنیم و پیش برویم.غار نیاسر شامل دو بخش است: یکی بخشی که در سالای اخیر پاکسازی شده و به شکل غاری توریستی درآمده است این بخش اتاقی به مساحت حدود ۱۴ متر مربع شروع میشود و دهانه آن از محل کف سکوی تالار است. این بخش از غار ارتباطی به نیایشگاه اصلی، که مشرف به نیاسر است، ندارد و مدتها بعد از آن ساخته شده است. بخش دیگر، غار اصلی است که در ورودی آن تالاری کوچک و طبیعت ساخته به طول ۶ متر عرض ۳ متر، و ارتفاع ۴ متر قرار دارد. در سمت چپ تالار آخوری از سنگ ساخته اند که چند سوراخ، ویژه بستن جانوران، در دیوار جلویی آن به چشم میخورند.
علل ساختن غار
در مورد علل ایجاد کانالها، چاهها، و اتاقکهای کوچک، که فقط میشود داخل آنها نشست و پاها را آویزان کرد، چندین فرضیه وجود دارد. نزدیکترین آنها به واقعیت این است که غار نیایشگاه بوده و در آن اعمال آیینی انجام میشده است و سازندگان آن همان قومی بودهاند که تپه سیلک را بنا نهادهاند. ضمن آنکه به فاصله ۴۰۰ متر از غار یک نمونه از بهترین آتشکده های ساسانی بنا شده است.
غارهایی دست ساز با هویتی مبهم
هدف از ساخت غار نیاسر کاشان همچنان برای پژوهشگران مبهم است؛ بیشتری مدارک کشف شده نشان می دهند که هدف از ساخت غار نیاسر کاشان فعالیت های مذهبی بوده تا کاربری مسکونی یا نظامی. بعضی از چیزهایی که نشان دهنده این است که این غارها برای اهداف مذهبی مورداستفاده قرار می گرفته اند، محل های نشستن آن ها و این نکته است که غار نیاسر تنها ۴۰۰ متر از بهترین آتشکده ای که از زمان ساسانیان تاکنون باقی مانده یعنی آتشگاه نیاسر، فاصله دارد. برخی از دست ساخته هایی که در این غارها پیدا شده است عبارتند از کوزه های مربوط به دوران ساسانی و پارت ها، سکه هایی متعلق به سلجوقیان و ایلخانان، مجسمه ای از سر یک قوچ و سنگ های آسیاب در نزدیکی کاشان.
ریشه های کهن نیاسر
باستان شناسان معتقدند که این غارها حدود ۲۰۰۰ سال پیش و در زمان پارت ها کنده شده اند، اگرچه برخی از چیزهایی که در آن ها پیدا شده است مربوط به عصر ساسانیان و سلجوقیان است. قسمت های عمده ای از سازه این غارها دست نخورده باقی مانده است، اگرچه ورودی این غارها بسیار وسیع است. در واقع یک ورودی بسیار بزرگ وجود داشته که با زمین لرزه ای در سال ۱۹۸۰ در نزدیکی کاشان از بین رفته است و برخی آثار آن زمین لرزه هنوز هم دیده می شود.