گور دختر، آرامگاهی بازمانده از هخامنشیان
گور دختر بنایی تاریخی در بوشهر
گور دختر آرامگاهی است سنگی که گفته می شود متعلق به کوروش کوچک یا ماندانا خواهر کوروش بزرگ است. این بنای تاریخی در شهرستان دشتستان استان بوشهر قرار دارد. این آرامگاه شباهت زیادی به آرمگاه کوروش کبیر دارد اما ابعاد آن کوچک تر است. به گفته باستان شناسان قدمت آن به ۶۰۰ سال قبل از میلاد مسیح (همزمان با حکومت هخامنشیان) باز می گردد. متاسفانه این بنای تاریخی بدون هیچ حفاظتی رها شده و امروز در وضعیت نامناسبی به سر می برد. برای آشنایی با گور دختر با گرداگرد همراه شوید.
موقعیت جغرافیایی
همان طور که گفته شد بنای تاریخی گور دختر در استان بوشهر قرار دارد. این بنا در جاده برازجان به کازرون در ناحیه ارم از شهر دشتستان و در میان دشتی به نام میانکوهی پشت پَر (یا به قول مردم محلی منطقه بزپر) قرار دارد. راه رسیدن به پُشت پَر و دیدن گور دختر با خودرو شخصی از برازجان مرکز دشتستان آغاز می شود و پس از عبور از شهر دالکی در جاده برازجان به شیراز به پل نمازگاه خواهید رسید پس از پشت سر گذاشتن پل وارد جاده فرعی خواهید شد. جاده فرعی از مسیر پر پیچ و خم کوهستانی عبور می کند و روستاهای تنگِ دَرکش و رود فاریاب را نیز پشت سر می گذارد و به شهر تنگ ارم مرکز بخش ارم شهر دشتستان می رسید.
اگر در جاده جنوبی تنگ آرام دو کیلومتر پیش بروید جاده ای فرعی را می بینید که ادامه راه شما خواهد بود، پس از عبور از روستاهای آقا میراحمد و کفتارو به گردنه تخته می رسیم. دشت پشت پر تا قبل از سال ۱۳۵۷ خالی از سکنه یکجانشین بود و آبادی در آن وجود نداشت، اما از بعد از انقلاب اسلامی و طی سال ها عشایر مورد نظر در این دشت یکجانشین شده و با خانه سازی روستای بزرگی را به وجود آورده اند.
ویژگی های بنا
این آرامگاه به سبک آرامگاه کوروش بزرگ اما در اندازه کوچکتر ساخته شده است و دارای سقفی شیروانی شکل و شبیه آرامگاه کوروش است. باستان شناسان گفته اند که این اثر حدود ۶۰۰ سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده است.گور دختر ۴٫۴۵ متر ارتفاع دارد و بامی شیروانی برای آن قرار داده شده است. قبل از گور دختر گونه ای آرامگاه به سبک مصریان باستان در این مکان قرار داشته که به آن ها مصطبه می گویند. واژه مصطبه در زبان عربی به معنای نیمکت است، چرا که این ساختمان ها از دور به شکل نیمکت به نظر می رسیدند.
بر روی مصطبه سه ردیف سنگ به صورت پلکانی قرار داده شده که به اتاقک اصلی منتهی می شود. پایین ترین رج که بر روی زمین است ۵٫۱ متر طول و ۴٫۴ متر عرض دارد. ارتفاع هر یک از سنگ های پلکانی ۰٫۳۴ متر است. اتاقک بالایی که بر روی پله ها ساخته شده ۳٫۴ متر ارتفاع، ۳ متر طول و ۲٫۳ متر عرض دارد. ضخامت دیوارهای سنگی این بنا نزدیک به ۷۵ سانتی متر است و اتاق داخلی گور دختر ۲٫۲ متر طول و ۱٫۵۵ متر عرض دارد و ارتفاع آن دو و نیم متر است.
هویت شخص مدفون در گور دختر
گور دختر را باستان شناس بلژیکی به نام لویی واندنبرگ (م۱۹۲۳ ـ ۱۹۹۳م) در سال ۱۳۳۹ هجری شمسی کشف کرد. واندنبرگ خود معتقد بود گور دختر قبر چیش پیش (پدربزرگ پدر کوروش) یا کوروش یکم (پدربزرگ کوروش کبیر) است که بین سال های ۶۴۰ تا ۶۷۵ قبل از میلاد مسیح زندگی می کرد؛ اما سپس علیرضا شاپور شهبازی، از باستان شناسان بزرگ ایران (۱۳۲۱ ـ ۱۳۸۵ش)، آن را آرامگاه کوروش کوچک دانـسـت که در سال ۴۰۱ قبل از میلاد مسیح درگذشته است. هواره نظریه های بسیار متفاوتی درباره هویت گور دختر وجود دارد. آرامگاه ماندانا مادر کوروش که بین سال های ۵۵۹ تا ۵۸۴ پیش از میلاد مسیح زندگی می کرد و یا آتوسا دختر کوروش و شهبانوی هخامنشی که از سال ۵۵۰ تا ۴۷۵ پیش از میلاد زندگی می کرد، برخی دیگر از نظریه ها درباره این بنا هستند.
تاریخ بنا
طبق گفته ها و نظریات باستان شناسانی که این بنا را مطالعه کردند در این که تاریخ ساخت آن به زمان هخامنشیان بازمی گردد تردیدی وجود ندارد، اما درباره این که این گورد دختر دقیقا در زمان پادشاهی کدام یک از پادشان این سلسله ساخته شده و یا شخص مدفون در آن چه کسی است نظریه های مختلفی گفته می شود. از زمان داریوش بزرگ به بعد در دوره هخامنشی شیوه تدفین تقریبا به یک شکل انجام می شده و همه قبرها در بدنه کوه به صورت دخمه ای ساخته می شدند. دخمه ها دارای قبوری بودند که جسد در آن قرار می گرفته که بعضا مانند آرامگاه داریوش دارای ۹ قبر بوده اند. در واقع می توان چنین گفت که آرامگاه کوروش کبیر در پاسارگاد با سایر پادشاهان کاملا متفاوت است و سبک و سیاق مختص خود را دارد.
تنها آرامگاه کشور ایران که به ارامگاه کوروش کبیر شباهت دارد گور دختر است. تفاوت عمده آن ها در ابعادشان است و جزییات معماری آن ها نیز کمی متفاوت است. این دو بنا نشان دهنده این است که هر دو شخص دارای یک نوع مذهب و از لحاظ اعتقادی بسیار به هم نزدیک هستند که برای ساخت آرامگاه خود از دیگری الگو برداری کرده اند. یکی از نظریه ها این گونه می گوید که چون بعد از کوروش بزرگ دیگر آرامگاهی به این شکل ساخته نشد احتمالا گور دختر قبل از آن احداث شده است.
یکی دیگر از دلایل ساخت آن قبل از آرمگاه کوروش کبیر این است که برش ها و جزییات ساخت آن ابتدایی تر است و اگر بعد از ساخت کوروش کبیر بود احتمالا باید با مهارت بیشتری ساخته می شد.
نکته مهم
متاسفانه امروز این اثر باستانی در حریم ساخت و ساز خانه های روستایی قرار گرفته است و نزدیک ترین سازه به آن تیرک چراغ برقی است که فاصله ۴ متری از آن نصب شد. علاوه بر این موارد برخی ها روی آن یادگاری می نویسند و به تخریب آن می پردازند. حتی گزارش شده که در آن مرغ، خروس و گوسفند نگهداری می شود!