مدرسه ضیائیه؛ زندانی که مدرسه شد!

پیشینه

 این اثر در تاریخ ۲۳ اسفند ۱۳۴۶ با شمارهٔ ثبت ۷۷۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌است.

زندان اسکندر یا همان مدرسه ضیائیه در حقیقت مدرسه‌ای است با حدود ۱۰ قرن قدمت که در محله فهادان شهر یزد در مجاورت بقعه دوازده امام واقع گردیده‌است. این بنا در سال ۸۳۱ هجری قمری توسط عارف معروف ضیا الدین رضی بنا گردید و در سال ۹۰۵ ه‍.ق توسط پسرانش مجدالدین حسن و شرف‌الدین علی تکمیل گردید.

 

معماری

از بخش‌های این بنا می‌توان به وجود چاهی با قطری حدود ۴ متر در وسط حیاط این مدرسه اشاره نمود که به سردابی به عمق حدود ۷ متر منتهی می‌گردد، ارتفاع گنبد این بقعه به ۲۰ متر می‌رسد و دارای گچبری‌های و تزئینات زیبائی با آبرنگ طلائی و لاجوردی بوده که بخش اعظم آن از بین رفته‌است.

در مورد این بنا روایت‌هایی مطرح می‌باشد که قدمت ساخت آن را به زمان حمله اسکندر مقدونی مدرسه ضیاییه از شیوه آذراست. این مدرسه در چهار مرحله ساخته شده‌است. نخست گنبد خانهٔ کهن آن هم‌زمان با حمله مغولان، برای آرامگاه ساخته شده و مدرسه هم نبوده‌است و دویست سال پس از آن در اوایل سده دهم، نوهٔ سازندهٔ نخست گنبد، در کنار آن، این مدرسه را می‌سازد و آن را مدرس این مدرسه می‌کند و درگاه آن را هم به مدرسه باز می‌کند. این‌جا هم‌خانه مدرس داشته که بخش اندکی از آن پیداست. بر خلاف خانهٔ مدرس ابراهیم خان کرمان که از درون مدرسه بدان راه می‌یابند، در این از همان هشتی می‌توان به خانه مدرس راه یافت. میانسراء افزون بر ایوانچهٔ جلوی حجره‌ها چهار ایوان بلندتر دارد که ان را چهار ایوانی کرده‌است. به ایران نسبت می‌دهد که از این بنا به عنوان زندان استفاده می‌گردیده که بعدها تغییر کاربری داده و به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار گرفته‌است.

معرفی زندان اسکندر

زندان اسکندر یزد مانند اغلب جاذبه های تاریخی این شهر در فهادان واقع شده و با داشتن معماری بسیار زیبا و خارق العاده و هنر ظریف در بخش های مختلف آن چشم هر بیننده ای را به سمت خود جذب میکند. همان طور که از نام بنا مشخص است، ساخت آن به زمان اسکندر مقدونی برمیگردد و اسناد و نشانه هایی از سال ۶۳۱ هجری قمری در آن دیده میشود. ۸ قرن قدمت برای بنایی که هنوز محکم و استوار در دل کویر پابرجا مانده، چیزی کمی نیست و بی دلیل نیست که تا این اندازه زندان اسکندر یزد در بین باستان شناسان تمام دنیا شناخته شده می باشد. این بنا توسط ضیاﺀ الدین حسین رضی ساخته شد و بعد از ۷۴ سال توسط پسران وی به طور کامل در دسترس قرار گرفت.
برخلاف سالهای ابتدایی که این بنا ساخته شد و از آن برای زندانی کردن تبعیدیان اسکندر مقدونی استفاده میشد، به مرور به مدرسه ی بسیار مهمی تبدیل شد و ۸ قرن افراد سرشناسی در آن به تحصیل و تدریس مشغول شدند.

بخش های مختلف زندان اسکندر

از جمله دلایلی که باعث شد تا زندان اسکندر یزد شهرت زیادی پیدا کند، نوع معماری و شکوه و ابهتی می باشد که در بخش های مختلف آن به چشم میخورد. علاوه بر ورودی و در و دیواری که تاریخ و هنر را در کنار خود حفظ کرده اند، این بنای قدیمی بخش های مهمی دارد که عبارتند از:

گنبد

در اکثر بناهای تاریخی ایرانی و اسلامی گنبد به چشم میخورد و سازندگان و هنرمندان آنها در ایجاد نقش و نگار بر روی آن ظرافت و حساسیت خاصی داشتند. گنبد زندان اسکندر یزد مانند سایر بخش های آن از خشت تشکیل شده و بر خلاف ظاهر فعلی آن که نقوشی با رنگ های طلایی و لاجوردی به چشم میخورد، در سالهای ابتدایی کاملا ساده بود و هیچ نشانی از کاشی کاری و رنگ بر روی گنبد وجود نداشت. این گنبد ارتفاعی نزدیک به ۱۸ متر دارد و سادگی و زیبایی را به بهترین نحو ممکن در خود جای داده است.

شبستان

مانند تمام مساجد و مکان های مذهبی، زندان اسکندر یزد نیز دارای شبستان بزرگی بود که محراب موجود در این بخش و رواق های بزرگ و کوچک در جاهای مختلف زندان هر یک با معماری خاص و کاملا هوشمندانه طراحی و ایجاد شده اند.

بادگیر

یزد یعنی شهر بادگیرها و شرایط آب و هوایی و افزایش دمای هوا در تابستان باعث ایجاد آنها در کنار اغلب ساختمان ها شده است. بادگیر در واقع همان کولرهای امروزی می باشد که جریان هوا را به خوبی در کل مجموعه در جریان قرار داده و باعث خنک شدن هوا میگردد. در کنار ساختمان زندان اسکندر اتاقی به نام اتاق بادگیر وجود دارد که عمل در جریان قرار گرفتن هوا در آن انجام میشد.

موزه

هر چند که هر نقطه از این بنا می تواند حکم موزه ای بی نظیر را داشته باشد، اما مجموعه ای از سنگ لوحه و سنگ قبرهای قدیمی در این مجموعه به چشم میخورد که عاشقان موزه گردی با دیدنش تجربیات زیادی را کسب خواهند کرد.

جاذبه های نزدیک به زندان

با توجه به موقعیت مکانی زندان اسکندر یزد و قرار گرفتن در منطقه ی بسیار مهم و معروف این شهر به نام فهادان، در نتیجه شرایط ایده آلی برای رفت و آمد آسان تا سایر جاذبه های گردشگری این شهر دارد. با انتخاب زندان اسکندر و بازدید از تمام بخش های آن، می توانید یکی از جاذبه های زیر را برگزینید و تجربیات زیادی کسب نمایید. از مهم ترین جاذبه های نزدیک این مجموعه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

خانه لاری ها

در بین عمارت های قدیمی و تاریخی یزد، خانه لاری ها با داشتن در و دیوار بسیار با شکوه در زمان حکومت قاجاریان از محبوبیت خاصی برخوردار می باشد. این خانه در حال حاضر تبدیل به یکی از موزه های معروف به نام موزه اسناد شده است.

موزه سکه و مردم شناسی حیدرزاده

برخلاف بسیاری از موزه های کشورمان، موزه ی سکه و مردم شناسی با هزینه ی کاملا شخصی توسط دوستداران این رشته و زمینه به بهره برداری رسید. با قدم گذاشتن در این موزه، این فرصت در اختیارتان قرار خواهد گرفت تا از مجموعه ی سکه های قدیمی و اشیای عتیقه ی آن بازدید کنید.

خانه عرب زاده

یکی دیگر از عمارت های دوره ی قاجار که معماری و هنر به کار رفته در تالار و اتاق های آن شکوه و ابهت خاصی را به این خانه بخشیده است، خانه عرب زاده می باشد. این خانه در واقع همان ساختمانی می باشد که موزه حیدرزاده در آن واقع شده است. به عبارت دیگر، با بازدید از خانه عرب زاده می توانید از موزه ی سکه حیدرزاده نیز دیدن کنید. این خانه در منطقه فهادان و در فاصله ی کم با مدرسه ضیائیه بنا شده است.
خانه کاشفی، مسجد فهادان، خانه محمودی و بقعه دوازده امام از دیگر جاذبه های تاریخی واقع در فهادان می باشند.

وضعیت آب و هوا یزد
بروزرسانی: جمعه ۱۰ فروردین ۱۴۰۳ ساعت ۰۸:۵۰

وضعیت آب و هوا یزد:03d
۶.۴۶ km/h
جمعه
ابرهای پراکنده
۱۵.۰۱
جزئیات هواشناسی یزد

۱۰۲۱
سطح دریا:
شمال غربی
جهت باد:
۶.۴۶ km
سرعت باد:
۱۰۰۰۰
میزان دید:
۲۹
رطوبت هوا
۱۰۲۱
فشار هوا: