رصد ستارگان در رصدخانه مراغه

آذربایجان از کهن ترین تمدن‌های ایران می باشد که قدمت آن به چند هزار سال قبل بر می گردد. این خطه در زمان داریوش هخامنشی یکی از ساتراپهای ایران و پایتخت آن شهر شیز بود که در جنوب مراغه قرار داشته است. در زمان ساسانیان به علت وجود آتشکده آذرگشسب در شهر شیز، نواحی اطراف آن از جمله مراغه نیز آباد بوده است. مراغه از شهرهای کهن آذربایجان است که قدمت آن به چندین هزار سال قبل میرسد و براساس تحقیقات موجود، این شهر در دوره مادها ساخته شده است. واژه ی مراغه، از حدود قرن دوم هجری رایج شده‌است. به گفته مورخان، این شهر با نام‌هایی همچون افراه‌رود، افرازه‌روح، افراهروذ، افرازه‌رود، افرازهارود، امدادهارود، مراوا یا ماراوا و ماراغا (ویلسون، سیاح انگلیسی) شناخته می‌شده‌ است. بطلیموس یونانی دریاچه ی ارومیه را به دلیل واقع شدن آن در کرانه غربی مراغه، مارگیانه خوانده است.
مراغه که به باغ شهر ایران و پایتخت نجوم ایران شهرت دارد در جنوب غربی استان آذربایجان شرقی، بر دامنه جنوبی کوه سهند قرار گرفته است و از شمال به شهرستان تبریز، از شرق به شهرستان هشترود، از جنوب به شهرستان میاندوآب و از غرب به دریاچه ارومیه محدود است.

 


مغولان پس از شروع حمله به ایران، در سال ۶۱۸ هجری عزم تسخیر مراغه کردند. پس از یک هفته درگیری، مراغه به تصرف آنان درآمد، پس از خونریزی بسیار، غارت و سوزاندن بقایا خارج شدند. در اواخر نیمه اول قرن هفتم یکی از نوادگان چنگیز به نام هلاکو خان بار دیگر به ایران حمله کرد. پس از بازگشت به ایران، در آذربایجان مستقر شد و مراغه را به سبب آب و هوای خنک و مراتع خرم، پایتخت خود قرار داد.پس از انتخاب مراغه به عنوان پایتخت، بر اثر تقاضا و یا به تشویق خواجه نصیرالدین طوسی موجبات ایجاد نپاهش گاهی که یکی از معتبرترین مراکز علمی جهان بود، به دستور هلاکو فراهم می آید. این مرکز علمی در روی یکی از تپه-های شمال غربی مراغه مشرف به جلگه منتهی به دریاچه ارومیه احداث می گردد. تپه رصد خانه مراغه به طول ۵۱۰ متر و عرض متوسط ( میان تپه) ۲۱۷ و به ارتفاع ۱۱۰ متر در غرب مراغه واقع است. جهت طولی تپه در امتداد شمالی- جنوبی قرار دارد. مجموعه رصدخانه در نیمه جنوبی این تپه بنا گردیده است. خواجه به جدیت و مهارت تمام اقدام به تاسیس این رصدخانه نمود که ساخت آن نزدیک به ۱۵ سال طول کشید و بنای رصدخانه نزدیک به ۲۰٫۰۰۰ دینار خرج برداشت. نوشته های تاریخی، سال آغاز بنای رصدخانه را ۶۵۷ ه.ق ذکر کرده اند و به موجب همین منابع نخستین، نتیجه بررسی های این مرکز علمی در سال ۶۳۳ ه به نام زیج ایلخانی انتشار می یابد. رصدخانه ی مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که بیش‌تر شاخه‌های دانش درس داده می‌شد. به پیشنهاد خواجه نظام‌الملک طوسی مشاور بزرگ و دانشمند هلاکو و دستور هلاکو خان، به جهت بازگرداندن و اسکان دانشمندان فراری، که در اثر حمله ی مغلول‌ها متواری شده‌بودند و همچنین ایجاد یک مرکز علمی، دانشمندان معتبر از شهرهای مختلف از جمله قطب‌الدین شیرازی، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان، به مراغه دعوت شدند و در کنار خواجه بزرگ رصد‌خانه و نظامیه بزرگی را بنیان گذاشتند. به‌علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به‌علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده ‌بود، دانشمندان چینی از جمله فردی به‌نام فائو مون‌جی در این مرکز فعالیت داشتند. همچنین فیلسوف و فرهنگ‌نامه‌نویس مسیحی -ابن‌العبری- در رصدخانه ی مراغه به درس‌دادن کتاب‌های اصول اقلیدس و المجسطی بطلمیوس مشغول بود.

واحدهای رصدخانه عبارت بودند از:

برج مرکزی رصدخانه و واحدهای نجومی وابسته به آن: برج مذکور به قطر ۲۲ متر دارای دیواری به ضخامت ۸۰ سانتی متر می باشد. درباره ارتفاع برج اطلاعات زیادی در دست نیست. با توجه به تناسبات موجود ارتفاع این برج باید بین ۲۰ تا ۲۵ متر باشد.

  1. مدرسه برای آموزش محققان جوان در زمینه هایی چون : ریاضیات، فیزیک، نور، نجوم و غیره
  2. کتابخانه: درباره عظمت این کتابخانه منابع مختلف رقم چهارصدهزار جلد کتاب را در آن یاد می کنند که از بغداد، شامات و الجزیره برای استفاده دانشمندان و فضلا آورده شده بودند. ساتراپ واژه یونانی‌شده خَشثْرَپاوه (به پارسی باستان) بمعنی ایالت است که به پارسی کنونی باید شهر گفت و واژه شهر را در آن زمان بمعنی مملکت استعمال می‌کردند. ساتراپ منطقه‌ایی را در برمی‌گرفت که طی تاریخ شکل گرفته بود و ساکنان آن از نظر مردم‌شناسی یعنی از لحاظ فرهنگی و آداب و رسوم مشابه بودند.
  3. رصد خانه و مکانی مجهز به تلسکوپ
  4. سرای استادان و پژوهشگران

این مرکز تا زمان پادشاهی سلطان محمد خدابنده فعالیت داشته است و با همه ی معروفیت و شهرتش فقط ۳۰ سال فعالیت داشته است.

نقش بنیادی رصد خانه مراغه در ایجاد رصدخانه های دیگر

• الگویی برای رصدخانه سمرقند: بعد از رصدخانه مراغه، مهمترین واحد علمی در رابطه با ایران، رصدخانه سمرقند است که بنای آن به سال ۸۲۴ ه.ق و زمان الغ بیک مربوط می گردد. با اطلاعاتی که از رصدخانه مراغه و ابعاد آن پس از کاوش بدست آمده معلوم می شود که رصدخانه الغ بیک از روی آن ساخته شده و ابعاد آن در حدود دو برابر ابعاد رصدخانه مراغه بوده است.
• الگویی برای رصدخانه چین: گذشته از تعدادی از دانشجویان چینی که برای آموختن علم نجوم به رصدخانه مراغه آمده بودند، یکی از منجمان و دانشمندان معتبر چینی به نام فومن جی برای مطالعه در طرز کار منجمین مراغه به این شهر آمده بود. او نقشه ها و یادداشتهای بسیاری درباره دستگاهها و واحدهای نجومی رصدخانه مراغه تهیه و با خود به چین می برد. و در سال ۶۷۸ هجری رصدخانه چین براساس آن مدارک و راهنمایی های فومن جی ساخته شد.
• رصدخانه استانبول، الهامی دیگر از رصدخانه مراغه: رصدخانه معتبر دیگر که بعد از سمرقند تحت تاثیر رصدخانه مراغه برپا گردیده، رصدخانه استانبول است که در ۹۸۳ ه پایه گذاری می شود.
• رصدخانه های قرن دوازدهم هند و رصدخانه مراغه: ابو احمد محمد عبدالسلام دانشمند پاکستانی درباره رصدخانه دهلی می-نویسد: با وجود به کار گرفتن عناصری از نجوم هند، اساساً مطابق سنت رصدخانه سازی اسلامی به وجود آمده است. سنتی که رصدخانه های بزرگ مراغه، سمرقند و استانبول جلوه های بارز آنند.

وضعیت آب و هوا مراغه
بروزرسانی: پنجشنبه ۰۹ فروردین ۱۴۰۳ ساعت ۱۳:۱۰

وضعیت آب و هوا مراغه:02d
۴.۳۵ km/h
پنجشنبه
کمی ابری
۱۱.۱۱
جزئیات هواشناسی مراغه

۱۰۲۰
سطح دریا:
غرب
جهت باد:
۴.۳۵ km
سرعت باد:
۱۰۰۰۰
میزان دید:
۳۴
رطوبت هوا
۱۰۲۰
فشار هوا: